హిమాలయ ప్రాంతంలో ఉన్న లిపులేఖ్ కనుమ, కాలాపానీ, లింపియాధురా ప్రాంతాలు ఎన్నాళ్లుగానో భారత్–నేపాల్ మధ్య సరిహద్దు వివాదానికి కేంద్ర బిందువుగా ఉన్నాయి. ఇది చదవగానే మనకు ఒక్కసారే ఏంట్రా ఇది మనకూ నేపాల్ కి గొడవా అనే ఆలోచన రాక మానదు. ఏంచేస్తాం నేపాల్ లో కమ్యూనిస్ట్ ప్రభుత్వం వచ్చినప్పటి నుండి మనకూ వాళ్లకు ఏదో ఒక తగాదా వస్తూనే వుంది. అలాగే లిపులేఖ్ ప్రదేశం కూడా ఉత్తరాఖండ్, చైనా టిబెట్, నేపాల్ మూడు సరిహద్దులు కలిసే ట్రై-జంక్షన్ దగ్గర ఉండటంతో వ్యూహాత్మకంగా మరింత ప్రాధాన్యత పొందింది.
లిపులేఖ్ కనుమ ప్రాధాన్యం:
లిపులేఖ్ కనుమ 5,200 మీటర్ల ఎత్తులో ఉంది. ఇది భారత్–టిబెట్ మధ్య సరిహద్దుగా ఉన్నప్పటికీ, దక్షిణ భాగంలో ఉన్న కాలాపానీపై నేపాల్ కూడా హక్కు ఉందంటోంది. ప్రస్తుతం ఈ ప్రాంతం భారత్ నియంత్రణలో ఉంది, కానీ నేపాల్ దీనిని తమ భూభాగమని పేర్కొంటూ వివాదం రేపుతోంది.
నేపాల్ వాదన:
నేపాల్ వాదన ప్రకారం, మహాకాళీ నది (శారదా లేదా కాళీ నది) లింపియాధురా నుండి ఉద్భవిస్తుంది. అందువల్ల ఆ నది తూర్పున ఉన్న లిపులేఖ్, కాలాపానీ, లింపియాధురా తమ భూభాగమని వారు చెబుతున్నారు. సుగౌలి ఒప్పందం (1816) ఆధారంగా మహాకాళీ నది సరిహద్దు కాబట్టి, ఈ ప్రదేశం నేపాల్‌దేనని వారు వాదిస్తున్నారు.
భారత్ వైఖరి:
భారత్ వైఖరి పూర్తిగా భిన్నంగా ఉంది. బ్రిటిష్ కాలం నుండి కాలాపానీ, లిపులేఖ్ భారత్ నియంత్రణలోనే ఉన్నాయని భారత్ స్పష్టం చేస్తోంది. మహాకాళీ నది ప్రధాన ఉపనదులు కాలాపానీ వద్దే కలుస్తాయని, నేపాల్ చేస్తున్న వాదనలకు బలమైన ఆధారాలు లేవని భారత్ నిలదీస్తోంది.
మతపరమైన ప్రాధాన్యం:
ఈ వివాదం వెనుక కేవలం భూభాగం మాత్రమే కాకుండా మతపరమైన, వ్యూహాత్మక, ఆర్థిక అంశాలు కూడా ఉన్నాయి. లిపులేఖ్ కనుమ హిందువుల పవిత్ర యాత్ర అయిన కైలాష్-మానససరోవర్ యాత్రకు ప్రధాన మార్గం. అందుకే ఈ ప్రాంతం భారతీయ హిందువులకూ అపారమైన భక్తి–భావోద్వేగాలకు కేంద్రం.
భారత్–చైనా వాణిజ్య ఒప్పందం:
2015లో భారత్–చైనా లిపులేఖ్ ద్వారా వాణిజ్య మార్గం పునరుద్ధరించుకోవడానికి ఒప్పందం కుదుర్చుకున్నాయి. దీన్ని నేపాల్ తీవ్రంగా వ్యతిరేకించింది. తమ సార్వభౌమాధికారాన్ని భారత్–చైనా ఉల్లంఘించారని ఆరోపించింది. కానీ భారత్ మాత్రం ఈ వాణిజ్య మార్గం చారిత్రాత్మకంగా కొనసాగుతూనే ఉందని తెలిపింది.
రహదారి నిర్మాణం & కొత్త మ్యాప్:
2020లో భారత్ లిపులేఖ్ నుంచి మానస సరోవర్‌కు సులభంగా చేరేందుకు రహదారి నిర్మించింది. రక్షణ మంత్రి రాజ్‌నాథ్ సింగ్ దీనిని ప్రారంభించడంతో నేపాల్ మరింత ఆగ్రహించింది. అదే సంవత్సరం నేపాల్ కొత్త రాజకీయ మ్యాప్ ని విడుదల చేసి, లిపులేఖ్, కాలాపానీ, లింపియాధురాను తమ భూభాగంగా ప్రకటించింది. భారత్ దాన్ని పూర్తిగా తిరస్కరించింది.
2025లో మళ్లీ ఉద్రిక్తత మొదలైంది:
2025లో ఈ సమస్య మరోసారి వెలుగులోకి వచ్చింది. భారత్–చైనా వాణిజ్య సంబంధాలు మెరుగుపడుతున్న సందర్భంలో లిపులేఖ్ ద్వారా సరిహద్దు వాణిజ్యం పునరుద్ధరణపై నేపాల్ మళ్లీ అభ్యంతరం తెలిపింది. నేపాల్ విదేశాంగ ప్రతినిధి లోక్ బహదూర్ ఛేత్రీ, “ఈ ప్రాంతం మనదే, చైనాకు కూడా తెలియజేశాం” అని హెచ్చరించారు. భారత విదేశాంగ ప్రతినిధి జైశ్వాల్, “1954 నుంచే వాణిజ్యం సాగుతోంది, నేపాల్ వాదనలు అసమగ్రం” అని తేల్చిచెప్పారు.
పరిష్కార మార్గాలు:
లిపులేఖ్ వివాదం వ్యూహాత్మకంగా భారత్–చైనా సంబంధాలకు, రాజకీయంగా భారత్–నేపాల్ అనుబంధానికి, చారిత్రకంగా సుగౌలి ఒప్పందం వివరణలకు సంబంధించినది. నేపాల్ మొండి వైఖరిని విడిచి చర్చల ద్వారా పరిష్కారం కోరితేనే శాంతి సాధ్యం. లేకపోతే ఈ సమస్య రెండు దేశాల మధ్య ఉద్రిక్తతను కొనసాగిస్తూనే ఉంటుంది.
అయితే మర్చిపోవద్దు – భారత్ ఎన్నో దశాబ్దాలుగా నేపాల్‌కు సాయం చేస్తూనే ఉంది. విద్య, ఆరోగ్యం, మౌలిక వసతులు, సహజ విపత్తుల సమయంలో సహకారం వంటి అనేక రంగాల్లో భారత్ ఎల్లప్పుడూ తోడుగా నిలిచింది. అంతేకాకుండా రెండు దేశాల మధ్య వేల ఏళ్లుగా ఉన్న సాంస్కృతిక, ఆధ్యాత్మిక అనుబంధం మనల్ని ఒకే కుటుంబంలా కట్టిపడేస్తోంది. కాబట్టి తాత్కాలిక రాజకీయ వివాదాలను పక్కన పెట్టి, పరస్పర గౌరవంతో ముందుకెళితే భారత్–నేపాల్ స్నేహం మరింత బలపడుతుంది. -కరుణాకర్ బుదురు. రాజకీయ, సామాజిక విశ్లేషకులు.
Click the below Image & Join MegaMindsIndia WhatsApp Group.
India vs Nepal, Nepal India border dispute, Lipulekh dispute 2025, Kalapani Limpiyadhura controversy, Nepal India China tri-junction, Lipulekh Pass strategic importance, Sugauli Treaty border issue, Kailash Mansarovar Yatra route, India Nepal diplomatic relations, Lipulekh Kalapani map dispute, Nepal China influence India border?
